Tools and Resources
Presennol yn y DU
Hysbysadwy – gweler ‘Riportiwch eu gweld’ isod
Enw gwyddonol: Thaumetopoea processionea
Llun: Henry Kuppen
Mae lindys (larfau) ymdeithiwr y derw (OPM) yn bla ar goed derw (coed yng ngenws Quercus), ac yn berygl i iechyd pobl ac anifeiliaid. Fe wnaeth OPM gyrraedd Lloegr yn ddamweiniol am y tro cyntaf yn 2005, ac mae’n destun rhaglen arolygu a rheoli a arweinir gan y llywodraeth i leihau ei phoblogaeth, ei lledaeniad a’i heffeithiau.
Mae taflen wybodaeth i’r cyhoedd yn trafod ffeithiau allweddol, adnabod OPM a’i rheoli ar gael. Gellir gofyn am gopïau wedi’u hargraffu trwy gysylltu â thîm OPM (gweler ‘Cysylltiadau’ isod). Mae’r fideo YouTube canlynol, a gyhoeddwyd gan y Comisiwn Coedwigaeth, yn amlygu peryglon OPM (gweler hefyd adrannau ‘Y bygythiad i goed’, ‘Y bygythiad i bobl ac anifeiliaid’ a ‘Rhagofalon iechyd’ isod).
Sylwch nad yw FR yn gyfrifol am, nac yn cymeradwyo, unrhyw gynnwys fideo a allai gael ei awgrymu gan YouTube cyn neu ar ôl y fideo hwn.
Dim ond mewn ardal ddaearyddol gymharol fach o’r wlad ledled Llundain a’r ardaloedd cyfagos y mae OPM wedi’i sefydlu.
Nid yw’n bosibl dileu’r achos mwyaf yn Llundain a’r ardaloedd cyfagos, ond mae rhaglen gan y llywodraeth ar waith ers 2012 i leihau ei maint, ei lledaeniad a’i heffaith. Mae’r rhaglen wedi’i haddasu dros dreigl amser gan ystyried tystiolaeth sy’n dod i’r amlwg a data gwyliadwriaeth.
Mae dulliau rheoli OPM yn amrywio ar draws Lloegr i adlewyrchu dosbarthiad hysbys y pla ac i amddiffyn mannau sydd heb eu heintio. Yr amcanion polisi trosfwaol ar gyfer OPM yw arafu lledaeniad OPM, lleihau lefelau plâu a diogelu adnoddau derw, ac ar yr un pryd, cynorthwyo tirfeddianwyr i reoli’r risgiau sy’n gysylltiedig ag OPM yn y mannau ble mae OPM wedi’i sefydlu. Un o nodau polisi’r llywodraeth yw amddiffyn y rhannau o’r wlad ble na cheir y pla, a chyflawnir hynny trwy fesurau megis cyfyngiadau ar fewnforio coed derw risg uchel, gwyliadwriaeth helaeth a thriniaethau wedi’i thargedu i fynd i’r afael ag achosion o OPM sydd wedi’u canfod o fewn ardal clustogi i leihau’r risg o ymledu.
Mae OPM wedi’i sefydlu yn y rhan fwyaf o ardal Llundain Fwyaf ac mewn rhai siroedd cyfagos. Mae gweddill y Deyrnas Unedig (DU) wedi’i dynodi’n ardal heb y pla â chyfyngiadau arbennig ar symud planhigion derw i leihau’r risg o sefydlu OPM mewn mannau newydd. Diwygiwyd mesurau cryfach ynghylch mewnforio’r rhan fwyaf o rywogaethau derw yn 2022 i wella amddiffyniad y DU i atal rhagor o enghreifftiau o’r pla hwn rhag dod i’r wlad.
Rydym yn annog pawb i fod yn wyliadwrus am OPM, yn y gwanwyn a’r haf yn arbennig, ac i riportio unrhyw achosion a amheuir trwy TreeAlert: gweler ‘Adnabod’ a ‘Riportiwch eu gweld’ isod i gael arweiniad.
Bydd diweddariadau o raglen reoli OPM y Comisiwn Coedwigaeth ar gael trwy gydol y tymor mewn cylchlythyrau ynghylch rhaglen OPM sydd ar gael yn rheolaidd.
Mae OPM wedi’i sefydlu yn neheubarth, canolbarth a gorllewin Ewrop cyn belled i’r gogledd â Phrydain Fawr, gogledd yr Almaen a’r Iseldiroedd.
Yn y DU, mae wedi sefydlu yn y rhan fwyaf o Lundain Fwyaf ac mewn rhai siroedd cyfagos yn Ne-ddwyrain Lloegr fel y dangosir yn y map dosbarthiad hwn.
I helpu tirfeddianwyr i gynllunio i reoli OPM, cyfeiriwch at y map parthau rheoli, yn ogystal â rhestr o awdurdodau lleol a wardiau sy’n rhan o’r parth clustogi a’r ardal ble mae OPM wedi sefydlu, drwy droi at y dudalen ganlynol: Managing oak processionary moth in England.
Mae OPM yn bla coed oherwydd mae ei lindys yn bwydo ar ddail sawl rhywogaeth coed derw. Gall poblogaethau mawr adael coed derw yn noeth o’u dail, ac felly, byddant yn fwy agored i blâu a chlefydau eraill, ac i bethau eraill sy’n achosi straen, megis sychder. Mae’r llun uchod yn dangos canghennau derwen yn Llundain ar ôl bwydo trwm gan lindys OPM.
Bydd lindys hŷn yn datblygu blew bychan sy’n cynnwys protein llidus o’r enw thaumetopoein: mae rhan o enw gwyddonol y rhywogaeth yn deillio o’r nodwedd hon. Gall dod i gysylltiad â’r blew achosi cosi, brech ar y croen (yn y llun uchod) a llid y llygaid, yn ogystal â dolur gwddf ac anawsterau anadlu mewn pobl ac anifeiliaid. Bydd y risg o ddod i gysylltiad â’r blew hyn ar ei gwaethaf ym mis Mai a mis Mehefin.
Gall y lindys ddiosg y blew pan fyddant dan fygythiad neu’n cael eu haflonyddu. Gall y gwynt chwythu’r blew a byddant yn cronni yn nythod y lindys, a all ddisgyn i’r llawr. Gallant lynu wrth foncyffion, canghennau, glaswellt a dillad, yn ogystal ag offer megis rhaffau a ddefnyddir gan feddygon coed a gweithwyr coedwigaeth a gofal tir.
Mae’r grwpiau sy’n fwyaf agored i’r peryglon iechyd yn cynnwys:
Papur gan Public Health England ynghylch yr effeithiau ar iechyd yn sgil dod i gysylltiad â blew OPM.
Byddwn yn aml yn cael adroddiadau am lindys nad ydynt yn rhai OPM, ac mae’r dudalen a’r poster a ganlyn yn cynnwys canllawiau ynghylch gwahaniaethu rhwng lindys OPM a rhai rhywogaethau eraill:
Fel arall, mae gan lindys OPM y nodweddion gwahaniaethol canlynol:
Gweler hefyd:
Bydd lindys hŷn yn bwydo gyda’r nos yn bennaf ac yn aros yn eu nythod yn ystod y dydd. Yn ddiweddarach yn yr haf, byddant yn cilio’n gyfan gwbl i’r nythod fel chwilerod, gan ailymddangos ychydig wythnosau’n ddiweddarach fel gwyfynod llawndwf.
Mae gwyfynod OPM (math llawndwf y rhywogaeth) yn wyfynod brown annodweddiadol sy’n anodd eu hadnabod yn gywir oherwydd maent yn debyg i nifer o rywogaethau. Nid ydynt yn peryglu iechyd, ac nid yw’r awdurdodau iechyd planhigion yn mynnu y dylid riportio achosion pan welir gwyfynod. Fodd bynnag, byddwn yn derbyn adroddiadau am wyfynod OPM, yn enwedig y benywod, a gaiff eu dal mewn trapiau golau gan gofnodwyr gwyfynod a all eu nodi’n gywir.
Rydym yn annog pawb mewn ardaloedd sydd wedi’u heffeithio i ‘ganfod, osgoi a riportio’ yn achos y rhywogaeth hon. Yn ymarferol, mae hynny’n golygu y dylai pawb ddysgu sut i:
Dylai perchnogion a rheolwyr coed derw yn yr ardaloedd sydd wedi’u heffeithio hefyd ymgyfarwyddo â’r sut y gallant:
Gweler ein Llawlyfr OPM ar gyfer Perchnogion Coed Derw, sy’n cynnig rhagor o gyngor ynghylch iechyd y cyhoedd ac anifeiliaid ac iechyd galwedigaethol.
Cofiwch:
Mae’r Canllaw OPM ar gyfer Perchnogion Coed Derw a gwefan NHS Choices yn cynnig rhagor o gyngor ynghylch iechyd y cyhoedd ac iechyd galwedigaethol.
Os byddwch yn credu eich bod wedi canfod nyth neu lindys OPM yn unrhyw le yng Nghymru, Lloegr neu’r Alban, rhowch wybod i ni am hynny yn syth trwy gyfrwng TreeAlert. Caiff eich adroddiadau eu hasesu gan ein gwyddonwyr a’u hanfon at yr awdurdodau iechyd planhigion fel y gallant weithredu’n briodol.
Yng Ngogledd Iwerddon, riportiwch unrhyw achosion y byddwch yn credu eich bod wedi’u gweld gan ddefnyddio TreeCheck, yr offeryn i riportio am blâu mewn unrhyw ran o Iwerddon.
Bydd angen i chi uwchlwytho ffotograff eglur wedi’i oleuo’n dda i TreeAlert neu TreeCheck, ond peidiwch â mentro dod i gysylltiad â’r blew wrth geisio tynnu llun.
Cyn riportio achos posibl, darllenwch ein hadran ‘Adnabod’ uchod a’r lluniau yn ein Llawlyfr OPM i sicrhau:
Riportiwch nythod hyd yn oed os na fyddwch wedi gweld unrhyw lindys, oherwydd mae nythod yn arwydd defnyddio i awgrymo fod y pla yn yr ardal. Peidiwch â chyffwrdd â nythod ‘hysbyddedig’, oherwydd gallant gynnwys nifer fawr o’r blew llidus.
Peidiwch â riportio gwyfynod llawndwf oherwydd maent yn anodd eu hadnabod yn fanwl gywir. Fodd bynnag, byddwn yn derbyn adroddiadau am wyfynod OPM, yn enwedig y benywod, a gaiff eu dal mewn trapiau golau gan gofnodwyr gwyfynod a all eu nodi’n gywir.
Os na allwch ddefnyddio TreeAlert, gallwch riportio eu gweld trwy:
Os byddwch yn riportio gweld enghreifftiau trwy e-bostio neu dros y ffôn, cofiwch gynnwys:
Os ydych chi’n berchen ar neu’n gweithio mewn busnes sy’n masnachu planhigion derw a byddwch yn amau bod OPM arnynt, riportiwch hynny yn syth:
Llun: H. Kuppen
Er mwyn bod yn fwyaf effeithiol, dylai tasgau megis chwistrellu pryfleiddiad (yn y llun) a chlirio nythod gael eu hamseru’n ofalus a’u cyflawni gan weithwyr proffesiynol sydd â’r hyfforddiant a’r offer priodol. Gallai perchnogion a rheolwyr daliadau tir mwy sydd â staff gofal tir proffesiynol neu staff gofal coed gaffael eu hoffer eu hunain a hyfforddi eu staff i wneud y gwaith hwn. Mae ein Llawlyfr OPM ar gyfer Perchnogion Coed Derw yn cynnig arweiniad ynghylch:
Mae camau gweithredu a chymorth y Llywodraeth i dirfeddianwyr yr effeithir arnynt yn dibynnu ar ba un o’r tri pharth rheoli OPM yw lleoliad coed sydd wedi’u heffeithio: Dyma’r tri pharth:
I ddarllen y canllawiau diweddaraf ynghylch parthau rheoli OPM, trowch at y dudalen we hon: Managing oak processionary moth in England.
Yn y Parth Clustogi a’r Ardal ble Na Cheir y Pla, gweithredir rhaglen o oruchwylio a rheoli OPM sy’n cael ei llywio gan y Comisiwn Coedwigaeth ac sydd wedi’i hariannu gan Defra. Nod y rhaglen yw atal y pla rhag lledaenu a lleihau ei effeithiau. Mae’r rhaglen yn cynnwys:
Bydd clirio nythod â llaw yn y tri pharth yn digwydd yn ôl disgresiwn perchnogion y coed derw sydd wedi’u heffeithio. Caiff hynny ei wneud yn fwyaf effeithiol gan weithredwyr sydd wedi’u hyfforddi’n briodol ac sydd â’r offer priodol, ac sy’n gwisgo’r dillad amddiffynnol personol priodol. Bydd y gweithredwyr hyn yn clirio’r nythod gan ddefnyddio offer gwactod neu â llaw, a byddant yn gosod y nythod yn ddiogel mewn bagiau i’w gwaredu a’u llosgi.
Mae’n well tynnu’r nyth ar ôl i’r lindys chwileru, pan fydd yr holl chwilerod y tu mewn i’r nythod. Mae hyn yn lleihau nifer y gwyfynod llawndwf a fydd yn dod allan i ddodwy wyau. Mae hefyd yn lleihau’r perygl i iechyd lleol. Pan fydd y gwyfynod llawndwf wedi dod i’r amlwg, ni fydd clirio nythod bellach yn fodd o reoli, ond gall fod yn ddefnyddiol serch hynny i leihau’r risg i iechyd yn sgil nythod yn cwympo a blew’r lindys.
Perchnogion coed derw sy’n gyfrifol am arolygu a rheoli yn yr Ardal ble mae OPM wedi Sefydlu. Fodd bynnag, mae’r Comisiwn Coedwigaeth yn cadw’r hawl i ddyroddi Hysbysiadau Iechyd Planhigion Statudol (SPHNs) sy’n ei gwneud yn ofynnol i gael gwared â phla yn yr Ardal ble mae OPM wedi Sefydlu os plâu difrifol yn bygwth lledaenu Parth Clustogi. Hefyd, gall awdurdodau lleol ddefnyddio eu grymoedd ynghylch iechyd a diogelwch y cyhoedd i fynnu bod perchnogion coed yn eu clirio.
Mae ymateb y Comisiwn Coedwigaeth i achosion newid yn dilyn ei gynllun wrth gefn ynghylch OPM.
Mae adroddiad gweithredol y bartneriaeth OPM yn cynnwys y crynodeb blynyddol diweddar o weithgareddau. Gellir cael adroddiadau gweithredol blaenorol trwy e-bostio cais at opm@forestrycommission.gov.uk.
Mae OPM yn destun rheoliadau i leihau’r risg y daw rhagor ohonynt i’r DU a lledaenu i ardaloedd newydd. Rhaid i weithwyr coedwigaeth, meddygon coed, gweithwyr tirweddu, staff meithrinfeydd planhigion ac unrhyw un arall sy’n ymwneud â thyfu, symud, rheoli a mewnforio coed derw gydymffurfio â’r rheoliadau hyn. I ddarllen y canllawiau diweddaraf, trowch at y dudalen we hon: Managing oak processionary moth in England.
Mae manylion y gofynion cyfreithiol ynghylch mewnforio coed a phlanhigion derw ar gael yn GOV.UK.
Mae OPM yn hanu o ganol a deheubarth Ewrop, ble bydd ysglyfaethwyr a ffactorau amgylcheddol ac ecolegol fel arfer yn cadw ei niferoedd dan reolaeth ac yn lleihau ei effaith. Fodd bynnag, mae ei gwmpas wedi bod yn ehangu tua’r gogledd ers diwedd yr 20fed ganrif. Mae’r ehangu wedi cael ei gynorthwyo yn sgil symud coed derw byw at ddibenion masnach ac efallai fod OPM yn bresennol arnynt, ac efallai hefyd fod hinsawdd yn cynhesu wedi cyfrannu at hynny. Mae bellach wedi sefydlu cyn belled i’r gogledd â’r Iseldiroedd a gogledd yr Almaen, ac fe’i gwelwyd o bryd i’w gilydd yn Sweden.
Darganfuwyd OPM ym Mhrydain am y tro cyntaf yn 2006, yng Ngorllewin Llundain. Mae ei ddosbarthiad presennol wedi codi o’r pwynt hwnnw a mannau dilynol eraill ble cyflwynwyd rhagor yn Llundain. Os bydd yn parhau i ymledu, efallai y bydd yn cytrefu llawer o rannau eraill o Gymru a Lloegr yn y pen draw.
Cyflwynwyd nifer fechan o OPM ar wahân hefyd yn Leeds yn 2009 a Sheffield yn 2010, a chafodd lindys byw eu rhyng-gipio ar goeden dderw a oedd newydd ei phlannu yn Wiltshire yn 2018. Yn 2019, ymdriniodd y gwasanaethau iechyd planhigion â sawl achos ar goed a fewnforiwyd yn ddiweddar o Ewrop. Gweithredwyd i ddileu OPM ym mhob un o’r safleoedd hyn. Maent yn dal i fonitro’r sefyllfa i atal y pla rhag lledaenu yn yr Ardal ble Na Cheir y Pla.
I gysylltu â thîm OPM y Comisiwn Coedwigaeth:
I riportio gweld OPM:
