Crynodeb
Mae Rhwydwaith Goruchwyliaeth Iechyd Planhigion Cymru (WPHSN) yn brosiect arloesol a ariennir gan Lywodraeth Cymru a luniwyd i fonitro plâu a phathogenau brodorol ac ymledol a all fygwth iechyd planhigion a choed ledled Cymru. Bydd trapiau pryfed a sborau a osodir ar safleoedd coetiroedd strategol yn ein galluogi i gofnodi presenoldeb a/neu helaethrwydd pryfed a sborau ffyngau. Caiff y samplau o bryfed eu dadansoddi ar y cyfan gan staff yng Nghymru, a chaiff eraill, a’r holl sborau a gesglir, eu hanfon i’n cyfleusterau iechyd planhigion o’r radd flaenaf yn Alice Holt ar gyfer profion labordy manwl. Mae data o’r WPHSN yn cael eu defnyddio i lywio datblygiad nodau a pholisïau blaenoriaethol sy’n ymwneud â rheoli coetiroedd yng Nghymru.
Mae adolygiadau llawn o’r ddau dymor gwaith maes cyntaf ar gael i’w lawrlwytho isod. Mae’r dogfennau hyn yn disgrifio ac yn adrodd ar y gweithgareddau a gyflawnwyd ym mhob blwyddyn o’r prosiect arloesol hwn. Rydym hefyd wedi llunio crynodeb byr o’r wybodaeth allweddol a geir yn adroddiad 2023.
Amcanion yr ymchwil
Amcan y gwaith ymchwil parhaus hwn yw cyflawni’r elfen seiliedig ar goed o Rwydwaith Arolygiaeth Iechyd Planhigion Cymru (WPHSN), sy’n un o flaengareddau iechyd planhigion Llywodraeth Cymru. Caiff samplau biolegol a gesglir gan staff FR yng Nghymru eu hanfon yn ddiogel i’w dadansoddi a’u diagnosio gan staff labordy’r Gwasanaeth Diagnostig a Chynghori Iechyd Coed yn Alice Holt a Gorsaf Ymchwil y Gogledd. Yn WPHSN, byddwn yn:
- gosod trapiau sborau a phryfed ledled mewn coetiroedd ledled Cymru;
- casglu data ac adeiladu map o ddosbarthiad plâu a phathogenau, gan gofnodi eu helaethrwydd;
- cynorthwyo â phrosesau gwneud penderfyniadau a llywio datblygiad polisïau a gweithdrefnau yn y dyfodol yn ymwneud â rheoli coetiroedd yng Nghymru;
- achydweithio ag asiantaethau allanol i ddatblygu rhwydwaith gwyliadwriaeth iechyd planhigion, gan ganiatáu i wybodaeth a chyngor gael eu rhannu’n rhwydd â’r sector a darparu cymorth ymarferol hygyrch at ddibenion canfod ac adnabod plâu a phathogenau yn gynnar.
Y diweddariadau mwyaf newydd
2023 – yr ail dymor
- Cafodd 33 o drapiau esgyll croes i ganfod chwilod rhisgl Ips typographus ac Ips cembrae eu gosod mewn safleoedd risg uchel a ddewiswyd yn ofalus ledled Cymru, gan ddefnyddio ffurfiant ‘J’ a llinell echelin de-gogledd i sicrhau cwmpas digonol ledled Cymru.
- Gosodwyd 34 o drapiau pryfed canopi yn Ystâd Llywodraeth Cymru (a reolir gan Gyfoeth Naturiol Cymru) ac mewn safleoedd sentinel ledled Cymru i ganfod rhywogaethau ymdeithiwr y derwen (OPM) ac Agrilus.
- Mae’r trapiau sborau ffyngau yn dal yn eu lle yn Nhal-y-bont ar Wysg ac yng Ngerddi Botaneg Cenedlaethol Cymru (NBGW), ac mae rhagor o oruchwyliaeth yn digwydd yn y Y Cot yn Ne-ddwyrain Cymru.
- Mae cydweithredu â’r rhwydwaith safleoedd sentinel wedi parhau, a bydd rhagor o safleoedd yn dod yn rhan o’r rhwydwaith eleni ac yn ystod 2024.
2022 – y tymor cyntaf
- Gosodwyd 20 o drapiau esgyll croes i ganfod chwilod rhisgl Ips typographus ac Ips cembrae gan ddefnyddio ffurfiant ‘J’ o Ganolbarth i Dde Cymru. Cafodd lleoliadau’r trapiau eu eu llywio gan waith blaenorol dan arweiniad yr Athro Hugh Evans.
- Gosodwyd trapiau sborau ffyngau yn yn Nhal-y-bont ar Wysg ac yng Ngerddi Botaneg Cenedlaethol Cymru (NBGW).
- Cychwynnwyd y cydweithredu â staff yn rheoli rhai o safleoedd sentinel iechyd planhigion Cymru – ar y cychwyn, yr oedd hynny’n cynnwys y rhai yn NBGW, Parc Gwledig Loggerheads, Castell Powys, a Phlas Newydd (Ynys Môn).
- Gosodwyd nifer o drapiau pryfed canopi mewn rhannau o Ystâd Coetiroedd Llywodraeth Cymru (a reolir gan Gyfoeth Naturiol Cymru) ac yn nau o’r safleoedd sentinel, sef Parc Gwledig Loggerheads a NBGW. Gosodwyd trapiau ychwanegol rhwng Mehefin ac Awst i ganfod rhywogaethau ymdeithiwr y dderwen (OPM) ac Agrilus.
Ein Cyfranogiad
- Gweithgareddau ymchwil a datblygu.
- Arolygon maes.
- Dadansoddiadau mewn labordai.
- Cofnodi data.
- Rhoi adroddiadau i swyddogion iechyd planhigion yng Nghymru.
- Cydweithredu ag asiantaethau allanol.
- Datblygu ymwybyddiaeth y cyhoedd e.e., drwy weithgareddau cyfnewid gwybodaeth, cyfryngau digidol, ac yn Sioe Frenhinol Cymru.
Lawrlwythiadau
Rhaglen Rhwydwaith Gwyliadwriaeth Iechyd Planhigion Cymru: Adolygiad 2022
Disgrifiad o weithgareddau a chanlyniadau blwyddyn gyntaf yr astudiaeth.
Rhaglen Rhwydwaith Gwyliadwriaeth Iechyd Planhigion Cymru: Adolygiad 2023
Disgrifiad o weithgareddau a chanlyniadau ail flwyddyn lawn y gwaith maes.
Rhwydwaith Gwyliadwriaeth Iechyd Planhigion Cymru
Racheal Lee (2024) The Welsh Plant Health Surveillance Network BGjournal. Cyfrol 21 (2), ttp. 60-62. (Atgynhyrchwyd â chaniatâd caredig Botanic Gardens Conservation International.) Dim ond ar gael yn Saesneg.
Cyllid a phartneriaid
-
Ariennir y gwaith hwn gan Lywodraeth Cymru.